Zorunlu Geçit Hakkı

Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 747. maddesi kapsamında düzenlenen zorunlu geçit hakkı, taşınmazından genel yola yeterli geçidi bulunmayan maliklere komşularından "geçiş hakkı" talep etme yetkisi verir. Bu talep, tam bir bedel karşılığında gerçekleştirilir.

Geçiş hakkı talep edilirken öncelik, önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun komşuya verilir. Ancak bu komşu aracılığıyla ihtiyaç karşılanmazsa, en az zarar görecek komşuya karşı hak kullanılabilir. Bu hak, iki tarafın menfaatleri gözetilerek düzenlenir.

Zorunlu geçit hakkı, gerçek bir ihtiyaç olması halinde ve irtifak hakkı kurulması amacıyla kullanılır. Hak sahibi bu hakkını kullanarak irtifak hakkı kurulmasını isteyebilir. Bu talep üzerine yükümlü taşınmaz maliki, irtifak hakkı kurma borcu altına girer. Böylece taşınmaz, dolaylı olarak kısıtlanmış olur. Borcun yerine getirilmesiyle "geçiş irtifakı" ortaya çıkar.

Geçit hakkına ilişkin davalarda, hak taşınmaz lehine ve aleyhine kurulacağından, davada her iki tarafın da yer alması zorunludur (HGK-K.2021/991).

Geçit Hakkı Kurulmasının Şartları

Zorunlu Geçit Hakkı

Türk Medeni Kanunu (TMK) uyarınca, genel yola erişimi yetersiz olan taşınmaz sahipleri, komşularından bedel karşılığında geçit hakkı talep etme hakkına sahiptir (TMK 747).

Geçit İhtiyacının Niteliği

Geçit ihtiyacı, taşınmazın hiç genel yola bağlantısı olmaması (mutlak ihtiyaç) veya mevcut bağlantının yetersiz olması (nisbi ihtiyaç) durumlarında ortaya çıkar. Nisbi ihtiyaç, kadastro, imar veya kamulaştırma gibi nedenlerle de doğabilir.

Öncelik Sırası

Mutlak ihtiyaç durumunda geçit hakkı tesis edilmesi zorunludur. Nisbi ihtiyaçlarda ise, geçidin en kısa ve en az maliyetli şekilde kurulması, ancak aynı zamanda aleyhine geçit hakkı tesis edilecek taşınmazın en az zarar göreceği şekilde karar verilmelidir.

Geçidin Belirlenmesi

Geçit güzergahı belirlenirken öncelik, taşınmazın önceki durumuna ve fiili kullanılan yola verilmelidir (YHGK-K.2018/371). Alternatif güzergahlar mevcutsa, lehine geçit hakkı tesis edilecek taşınmaz sahibi için değil, aleyhine tesis edilecek taşınmaz sahipleri için en az zararlı seçenek seçilmelidir.

Taşınmazın Bölünmesi

Geçit tesis edilirken, aleyhine geçit kurulan taşınmazın bölünerek bütünlüğünün bozulmaması hedeflenmelidir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, gerekçe karar metninde açıkça belirtilmelidir.

Yararlanma Amacına Göre Belirleme

Yararına geçit tesis edilecek taşınmazın kullanım amacı dikkate alınarak, özellikle tarım alanlarında nihai bir tarım aracının geçişine uygun genişlikte (2,5-3 m) geçit hakkı talep edilmelidir. Daha geniş bir yolun zorunlu olduğu hallerde, gerekçe kararda dayanaklarıyla birlikte sunulmalıdır.

Tescil ve Yargılama Giderleri

Geçit hakkı tesis edildiği takdirde, TMK'nın 748/3 ve 1012. maddeleri uyarınca kütük sayfasının ilgili bölümüne tesciline karar verilir (Y7CD-K.2021/1726). Geçit hakkı davasında yargılama giderleri davacıya aittir. Davacının lehine vekalet ücretine hükmedilmez.
Geçit Hakkında Uygun Güzergah ve Tarım Alanlarında Geçit Hakkının Genişliği

Geçit hakkı kurulurken, uygun güzergah belirlenmesi oldukça önemlidir. Bu güzergah belirlenirken, önceki mülkiyet ve yol durumuna göre en uygun komşuya öncelik verilmelidir. Eğer bu şekilde ihtiyacın karşılanması mümkün değilse, geçit tesisinden en az zarar görecek komşuya geçit hakkı tanınır (TMK m.747/2).

Belirlenen güzergahta, aleyhine geçit kurulan taşınmazın bölünmemesine ve kullanım bütünlüğünün bozulmamasına dikkat edilmelidir. Başka türlü geçit tesisi mümkün değilse, bunun gerekçesi kararda açıkça gösterilmelidir.

Tarım alanlarında geçit hakkının genişliği ise, nihayetinde bir tarım aracının geçeceği genişlikte olmalıdır. Bu genişlik emsaline göre 2,5-3 metre olarak belirlenmiştir (Y7CD-K.2021/1726). Ancak, zorunlu olduğu hallerde, gerekçesiyle birlikte daha geniş bir yol verilebilir.

Kurulan geçit hakkının, Türk Medeni Kanunu'nun 748/3 ve 1012. maddeleri gereğince kütük sayfasında ayrılan özel sütuna tescil edilmesi gerekir.

Geçit Hakkı Davasında Yargılama Giderleri Davacıya Aittir

Türk Medeni Kanunu'nun (TMK) 4721 sayılı maddesine göre, geçit hakkı davasında yargılama giderleri davacıya aittir. Bu düzenlemenin nedeni, davanın mahiyeti gereğidir. Geçit hakkı davası, davacının kendi ihtiyacı için bir irtifak hakkı kurulması isteğine dayanır. Bu nedenle, yargılamanın masraf ve giderleri de davacı tarafından karşılanmalıdır.

TMK'nun 748/3. maddesi ve 1012. maddesi uyarınca, geçit hakkı kararının kütüğe işlenmesi gerekir. Bu işlem için de masraflar davacı tarafından ödenir.

Davanın kabulü halinde, davacı lehine vekalet ücretine hükmedilmez. Bunun nedeni, vekalet ücretinin de yargılama giderlerinden olmasıdır.

Geçit hakkı davasında yargılama giderlerinin davacıya ait olduğu ilkesi, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi'nin 2021/1726 Esas ve 2021/991 Kararında da vurgulanmıştır.