Bu makale, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında işyeri hekimi bulundurulması şartlarını ve işverenlerin yükümlülüklerini ele almaktadır. İşyeri hekimi bulundurmak zorunda olan işverenlerin, çalışanlarının sağlık ve güvenliğini nasıl sağlayacağını, hangi yükümlülükleri olduğunu ve uyulmaması durumunda karşılaşılabilecek yaptırımları öğrenmelerini amaçlamaktadır.

İşyeri Hekimi Bulundurulması Zorunluluğu

Kanuni Zorunluluklar

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, işyerlerinde sağlık ve güvenlik standartlarının sağlanması için temel yasal çerçeveyi oluşturmaktadır. Bu kanun kapsamında, işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Kanun, işverenlerin çalışanlarının sağlığını koruma ve iş güvenliğini sağlama konusundaki temel sorumluluklarını belirlemektedir.

Çalışan Sayısı ve Tehlike Sınıfı

İşyeri hekimi bulundurma zorunluluğu, öncelikle 50 ve üzeri çalışanı olan işyerleri için geçerlidir. Ancak, işyerinin tehlike sınıfı da bu zorunluluğu etkileyen önemli bir faktördür. İşyerleri üç farklı kategoride sınıflandırılmaktadır:

• Az Tehlikeli İşyerleri: 2000 çalışan için 1 işyeri hekimi
• Tehlikeli İşyerleri: 1000 çalışan için 1 işyeri hekimi
• Çok Tehlikeli İşyerleri: 750 çalışan için 1 işyeri hekimi

Yasal Süreler

İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri, işyerinin tehlike sınıfına göre farklılık göstermektedir:

• Az tehlikeli işyerlerinde çalışan başına ayda en az 5 dakika
• Tehlikeli işyerlerinde çalışan başına ayda en az 10 dakika
• Çok tehlikeli işyerlerinde çalışan başına ayda en az 15 dakika

Bu süreler minimum zorunlu çalışma süreleridir ve işyerinin ihtiyaçlarına göre artırılabilir. İşverenler, belirlenen bu sürelere uygun olarak işyeri hekimlerinin çalışma programlarını düzenlemekle yükümlüdür.

Alternatif Uygulamalar

İşverenler, işyeri hekimi bulundurma yükümlülüğünü farklı şekillerde yerine getirebilirler. Bunlardan en yaygın olanı Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) ile anlaşma yapmaktır. OSGB'ler, işyerlerine profesyonel sağlık ve güvenlik hizmetleri sunan kuruluşlardır.

İşverenler ayrıca:

• Tam zamanlı işyeri hekimi istihdam edebilir
• Kısmi zamanlı işyeri hekimi çalıştırabilir
• Birden fazla işyeri için ortak işyeri hekimi görevlendirebilir

OSGB'lerden hizmet alınması durumunda, hizmet bedeli işyerinin tehlike sınıfına ve çalışan sayısına göre belirlenir. Bu alternatif, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için maliyet etkin bir çözüm sunmaktadır.

İşyeri hekimi bulundurma zorunluluğuna uyulmaması durumunda, işverenlere idari para cezaları uygulanmaktadır. Bu cezalar her ay için ayrı ayrı hesaplanır ve tekrar eden ihlallerde artış gösterebilir. Ayrıca, iş kazası veya meslek hastalığı durumlarında, işyeri hekimi bulundurmayan işverenlerin hukuki sorumlulukları daha da ağırlaşmaktadır.

İşveren Sorumlulukları ve Yaptırımlar

Cezai ve İdari Para Cezaları

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında, işverenlerin işyeri hekimi bulundurma zorunluluğuna uymaması durumunda ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalması söz konusudur. Bu yaptırımlar, işyerinin büyüklüğüne ve tehlike sınıfına göre değişiklik göstermektedir.

İdari para cezaları, 2025 yılı itibariyle işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı görevlendirmeyen işverenler için her bir uzman başına 88.663,00 TL olarak belirlenmiştir. Bu ceza aylık olarak uygulanmakta ve görevlendirme yapılana kadar devam etmektedir. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için gerekli araç-gereç sağlamayan işverenlere 26.557,00 TL ceza uygulanmaktadır.

İşverenler için bir diğer önemli yaptırım ise işyerinin geçici veya kalıcı olarak kapatılmasıdır. Bu durum, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin ciddi şekilde ihmal edilmesi ve çalışanların hayati tehlike altında olması durumunda uygulanmaktadır. Kapatma kararı, ilgili makamların denetimi sonucunda alınmaktadır.

Kamu ihalesinden yasaklama da işverenlerin karşılaşabileceği önemli yaptırımlardan biridir. İş sağlığı ve güvenliği konusunda tekrarlanan ihlaller veya ağır ihlaller söz konusu olduğunda, işverenler belirli bir süre kamu ihalelerine katılmaktan men edilebilmektedir.

İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları

İşverenlerin iş kazaları ve meslek hastalıkları konusundaki sorumlulukları oldukça kapsamlıdır. İşyeri hekimi bulundurmama veya gerekli önlemleri almama nedeniyle meydana gelen iş kazaları ve meslek hastalıklarında, işverenler hem hukuki hem de cezai sorumluluk altına girmektedir.

İş kazası veya meslek hastalığı durumunda işverenler:

• Çalışanın maddi ve manevi tazminat talepleriyle karşı karşıya kalabilir
• Sosyal Güvenlik Kurumu'nun rücu davalarıyla muhatap olabilir
• Ceza davalarında sanık konumunda yargılanabilir
• İşyerinde meydana gelen kazayı 3 iş günü içinde SGK'ya bildirmekle yükümlüdür

İşverenler, iş kazası veya meslek hastalığı durumunda çalışanın tedavi masraflarını karşılamak ve gerekli rehabilitasyon sürecini desteklemekle yükümlüdür. Ayrıca, benzer olayların tekrarlanmaması için risk değerlendirmesi yapmalı ve gerekli önlemleri almalıdır.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan zararın tazmini için açılan davalarda, işverenin kusur oranına göre tazminat miktarı belirlenir. İşverenin kusursuz sorumluluğu ilkesi gereği, bazı durumlarda kusuru olmasa dahi sorumlu tutulabilir.

İşyeri hekimi bulundurma zorunluluğuna uymayan işverenler, meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı durumunda ağırlaştırılmış kusur nedeniyle daha yüksek tazminat ödemekle karşı karşıya kalabilirler. Bu nedenle, işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirmeleri, hem çalışanların sağlığı hem de işletmenin sürdürülebilirliği açısından kritik öneme sahiptir.

İşyeri Hekiminin ve İş Güvenliği Uzmanının Görevleri

İş sağlığı ve güvenliği alanında, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları çalışanların sağlığını ve güvenliğini korumak için kritik roller üstlenmektedir. Bu profesyoneller, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında belirlenmiş spesifik görev ve sorumlulukları yerine getirmekle yükümlüdür.

İşyeri Hekiminin Görevleri

İşyeri hekimleri, çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek için kapsamlı bir görev tanımına sahiptir. Çalışanların sağlık sorunlarını tespit etme ve önleme konusunda birincil sorumluluğa sahip olan işyeri hekimleri, düzenli sağlık taramaları ve kontroller gerçekleştirir. Bu kapsamda:

• İşe giriş muayenelerini gerçekleştirerek çalışanların yapacakları işe uygunluğunu değerlendirir
• Periyodik sağlık muayenelerini planlayarak çalışanların sağlık durumlarını takip eder
• Meslek hastalıklarının erken teşhisi için gerekli tetkikleri yapar
• Kronik hastalığı olan çalışanların düzenli takibini gerçekleştirir

Mesleki riskleri değerlendirme konusunda işyeri hekimleri, çalışma ortamından kaynaklanan sağlık risklerini belirler ve bu risklere karşı koruyucu önlemler geliştirir. Bu bağlamda:

• Çalışma ortamının hijyen koşullarını denetler
• Kimyasal, fiziksel ve biyolojik risk etmenlerini değerlendirir
• İş kazalarının önlenmesi için risk analizlerine katkıda bulunur
• Ergonomik düzenlemeler için önerilerde bulunur

İş Güvenliği Uzmanının Görevleri

İş güvenliği uzmanları, işyerindeki güvenlik standartlarının oluşturulması ve sürdürülmesinden sorumludur. İş yerindeki tehlikeleri tespit etmek için düzenli risk değerlendirmeleri yapar ve:

• Makine ve ekipmanların güvenlik kontrollerini gerçekleştirir
• Çalışma alanlarının güvenlik standartlarına uygunluğunu denetler
• Acil durum planlarını hazırlar ve günceller
• Kişisel koruyucu donanımların uygunluğunu kontrol eder

Çalışanların güvenliğini sağlamak için önlemler almak kapsamında iş güvenliği uzmanları:

• Güvenlik talimatları ve prosedürlerini hazırlar
• Risk değerlendirme raporları oluşturur
• İş kazalarının kök neden analizlerini yapar
• Düzeltici ve önleyici faaliyetleri planlar

Her iki profesyonel grubu da çalışanlara eğitim verme konusunda önemli sorumluluklar üstlenir. Bu eğitimler:

• İş sağlığı ve güvenliği temel eğitimleri
• Risk faktörleri ve korunma yöntemleri
• İlk yardım ve acil durum müdahaleleri
• Meslek hastalıkları ve korunma yolları
• Kişisel koruyucu donanım kullanımı

konularını kapsar.

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, işyerinde sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulması için işveren ile sürekli iletişim halinde olmalı ve gerekli tavsiyelerde bulunmalıdır. Bu profesyoneller ayrıca, yaptıkları çalışmaları ve tespitlerini düzenli olarak kayıt altına alarak raporlamalı ve bu raporları işverene sunmalıdır.

İşyeri Hekimliği Zorunluluğu Uygulamaları ve Detaylar

Minimum Çalışma Süreleri

İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri, işyerinin tehlike sınıfına göre farklılık göstermektedir. Az tehlikeli sınıftaki işyerlerinde çalışan başına ayda en az 5 dakika, tehlikeli sınıftaki işyerlerinde çalışan başına ayda en az 10 dakika ve çok tehlikeli sınıftaki işyerlerinde çalışan başına ayda en az 15 dakika çalışma süresi öngörülmüştür. Bu süreler minimum olup, işyerinin ihtiyaçlarına göre artırılabilir.

İşyeri hekimi sayısı da tehlike sınıflarına göre değişmektedir. Az tehlikeli işyerlerinde 2000 çalışan için 1 işyeri hekimi, tehlikeli işyerlerinde 1000 çalışan için 1 işyeri hekimi ve çok tehlikeli işyerlerinde 750 çalışan için 1 işyeri hekimi bulundurulması gerekmektedir.

İşyeri Hekimi Eğitim ve Sertifika Şartları

İşyeri hekimi olabilmek için öncelikle tıp fakültesi mezunu olmak ve aktif olarak hekimlik yapma yetkisine sahip olmak gerekmektedir. Bunun yanında, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından yetkilendirilen eğitim kurumlarından 220 saatlik işyeri hekimliği eğitimi alınması zorunludur.

Eğitim programını tamamlayan hekimler, ÖSYM tarafından düzenlenen İşyeri Hekimliği Sınavı'na girmeye hak kazanırlar. Bu sınavdan en az 70 puan alan hekimler, işyeri hekimliği sertifikası almaya hak kazanırlar. Sınav, beş temel alandan oluşmaktadır:

• İşyeri hekimliği
• C sınıfı iş güvenliği
• B sınıfı iş güvenliği
• A sınıfı iş güvenliği
• Diğer sağlık personeli

Bazı özel durumlarda sınavsız sertifika alma hakkı da bulunmaktadır. Örneğin, iş sağlığı ve güvenliği alanında 8 yıllık teftiş deneyimi olan veya iş sağlığı ve güvenliği bölümünde 8 yıl görev yapan doktorlar, doğrudan sertifika alabilmektedir.

İşverenler, işyeri hekimi ihtiyaçlarını Ortak Sağlık Güvenlik Birimi (OSGB) aracılığıyla da karşılayabilirler. OSGB hizmet ücretleri, işyerinin tehlike sınıfına göre değişmektedir:

• Az tehlikeli işyerleri için kişi başı 200-250 TL
• Tehlikeli işyerleri için kişi başı 400-500 TL
• Çok tehlikeli işyerleri için kişi başı 750-1000 TL

Son olarak, 7491 sayılı Kanun ile 50'den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine ilişkin işyeri hekimi bulundurma zorunluluğu 31.12.2024 tarihine kadar ertelenmiştir. Bu erteleme süresi sonunda, 01.01.2025 tarihi itibarıyla tüm işyerleri için zorunluluk başlayacaktır.

İş sağlığı ve güvenliği alanında işyeri hekimliği, çalışanların sağlığının korunması ve iş kazalarının önlenmesi açısından kritik bir öneme sahiptir. Yasal düzenlemeler ve uygulamalar, işyerlerinin tehlike sınıfları ve çalışan sayılarına göre farklılık gösterse de, temel amaç çalışanların sağlığını korumak ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamaktır. İşverenlerin bu konudaki yükümlülüklerini yerine getirmeleri, hem yasal zorunluluk hem de işletmelerin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.