Ceza davalarında hızlı ve etkili bir çözüm yolu arayanlar için uzlaştırma, önemli bir alternatif sunuyor. Mağdur ve failin, tarafsız bir uzlaştırmacı eşliğinde anlaşmaya varmalarını sağlayan bu yöntem, adli süreçlerin yükünü azaltırken, toplumsal barışı da destekliyor. Uzlaştırma hakkında merak edilen tüm detayları ve uygulama örneklerini bu yazımızda bulabilirsiniz.

Uzlaştırma Nedir ve Kimler İçin Uygulanır?

Uzlaştırmanın Tanımı ve Amacı

Uzlaştırma, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 253'te düzenlenen, ceza yargılamasında alternatif bir çözüm yoludur. Bu yöntem, suçun mağduru ile failinin, tarafsız bir uzlaştırmacının arabuluculuğunda bir araya gelerek anlaşmalarını sağlayan bir yargı işlemidir. Yargıtay Ceza Genel Kurulu'nun YCGK-K.2022/42 sayılı kararında da belirtildiği üzere, uzlaştırma basit bir arabuluculuk değil, bir yargı işlemidir.

Uzlaştırmanın temel amacı, ceza adalet sisteminin yükünü hafifletirken, toplumsal barışı sağlamak ve onarıcı adaleti gerçekleştirmektir. Bu sayede mağdurun zararı hızlı bir şekilde giderilirken, fail de topluma kazandırılmaya çalışılır.

Uzlaştırmadan Kimler Yararlanabilir?

Uzlaştırmadan yararlanabilmek için öncelikle mağdurun gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisi olması gerekir. Kamu tüzel kişilerine karşı işlenen suçlarda uzlaştırma uygulanamaz. Failin birden fazla olduğu durumlarda, her fail ayrı ayrı uzlaşma imkanından yararlanabilir.

Çocuklar için özel düzenlemeler mevcuttur. CMK md.253/1-c uyarınca, suça sürüklenen çocuklar için üst sınırı 3 yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlarda uzlaştırma yoluna gidilebilir. Ancak burada da suçun kamu tüzel kişisine karşı işlenmemiş olması şartı aranır.

Uzlaştırmanın Kapsamı

Uzlaştırmanın kapsamı şu şekilde belirlenmiştir:

• Şikayete bağlı suçlar kural olarak uzlaştırma kapsamındadır
• Kanunda açıkça belirtilen bazı suçlar uzlaştırma kapsamına alınmıştır
• Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar ve ısrarlı takip suçu kapsam dışındadır
• Kamu tüzel kişilerine karşı işlenen suçlar uzlaştırma kapsamında değildir

Uzlaştırma kapsamındaki bir suçun, kapsam dışındaki başka bir suçla birlikte işlenmesi durumunda, her iki suç için de uzlaştırma uygulanamaz. Ancak birden fazla mağdura karşı işlenen suçlarda, mağdurlar farklıysa ve suçlardan biri uzlaştırma kapsamındaysa, o suç için uzlaştırma yapılabilir.

Uzlaştırma sürecinde tarafların özgür iradeleriyle karar vermeleri esastır. Uzlaşma müzakereleri gizli yürütülür ve bu süreçte yapılan açıklamalar, daha sonra delil olarak kullanılamaz. Uzlaşma gerçekleşirse, mağdur ayrıca tazminat davası açamaz veya açılmış davadan feragat etmiş sayılır.

Mirasçılarla da uzlaştırma yapılabilir ve hükümlüler de uzlaştırma hükümlerinden yararlanabilir. Bu durumda cezanın infazı durdurulur ve uzlaştırma prosedürü uygulanır. Uzlaştırma kararları adli sicile işlenmez, böylece failin gelecekteki hayatını olumsuz etkilemez.

Uzlaştırma Süreci Nasıl İşler?

Uzlaştırma Teklifi ve Tebligat

Uzlaştırma süreci, Cumhuriyet savcısının uzlaştırma kapsamındaki bir suç için soruşturma başlatmasıyla başlar. CMK md. 253/4 uyarınca, savcı kamu davası açmak için yeterli şüphe bulunduğunu değerlendirdiğinde, dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderir. Uzlaştırma teklifinin yapılması ve tebligatı kritik önem taşır. Yargıtay 4. Ceza Dairesi'nin 2022/6412 E., 2022/13646 K. sayılı kararında belirtildiği üzere, tebligatın mutlaka Tebligat Kanunu hükümlerine uygun yapılması gerekir.

Teklif, bizzat taraflara yapılmalıdır. Vekaletnamede özel yetki bulunması halinde vekil aracılığıyla da teklif yapılabilir. Ancak telefonla veya informal yollarla teklif yapılması geçersizdir. Taraflar, kendilerine yapılan uzlaştırma teklifini üç gün içinde değerlendirip kararlarını bildirmelidir.

Uzlaştırma Bürosu ve Uzlaştırmacının Rolü

Uzlaştırma bürosu, adliyeler bünyesinde kurulan ve uzlaştırma sürecini yöneten birimdir. Büro, dosyayı inceledikten sonra sicilden bir uzlaştırmacı görevlendirir. Uzlaştırmacı, hukuk fakültesi mezunu, uzlaştırmacı eğitimi almış ve Adalet Bakanlığı sicilinde kayıtlı kişiler arasından seçilir.

Uzlaştırmacı, tarafsız bir üçüncü kişi olarak görev yapar ve taraflar arasındaki iletişimi sağlar. Görevi, tarafların özgür iradeleriyle ve mağdurun zararının giderilmesi konusunda anlaşmalarına yardımcı olmaktır. Uzlaştırmacı, görevlendirildiğinde öncelikle dosyayı inceler ve taraflarla ön görüşmeler yapar.

Uzlaştırma Görüşmeleri ve Süreç Yönetimi

CMK md. 253/12 uyarınca, uzlaştırmacı görevlendirildiği tarihten itibaren en geç otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırmalıdır. Bu süre zorunlu hallerde en çok yirmi gün daha uzatılabilir. Görüşmeler gizlilik ilkesi çerçevesinde yürütülür ve burada konuşulanlar daha sonra delil olarak kullanılamaz.

Uzlaştırma görüşmeleri sırasında taraflar, zararın nasıl giderileceği konusunda anlaşmaya çalışırlar. Bu giderim, maddi tazminat olabileceği gibi özür dileme, bir hayır kurumuna bağış yapma veya başka bir edim şeklinde de olabilir. Önemli olan, tarafların özgür iradeleriyle kabul ettikleri bir çözüme ulaşmalarıdır.

Mahkeme aşamasında da uzlaştırma mümkündür. CMK md. 254 uyarınca, kovuşturma aşamasında suçun uzlaştırma kapsamında olduğu anlaşılırsa, mahkeme dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderir. Uzlaşma sağlanırsa ve edim yerine getirilirse davanın düşmesine, edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması halinde ise hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir.

Uzlaştırma sürecinin başarıyla sonuçlanması halinde, taraflar arasındaki uyuşmazlık çözülmüş olur ve ceza yargılaması sona erer. Bu sayede hem adli süreçlerin yükü azalır, hem de toplumsal barışa katkı sağlanır. Uzlaşma sağlanamaması durumunda ise normal yargılama sürecine devam edilir.

Uzlaştırma Kapsamına Giren ve Girmeyen Suçlar

Uzlaştırmaya Tabi Suçlar

Ceza Muhakemesi Kanunu'nda düzenlenen uzlaştırma kurumu, belirli suçlar için uygulanabilmektedir. Şikayete bağlı suçlar, kural olarak uzlaştırma kapsamındadır. Bunun yanında, kanunda açıkça belirtilen bazı re'sen kovuşturulan suçlar da uzlaştırma kapsamına alınmıştır.

Uzlaştırmaya tabi başlıca suçlar şunlardır:

• Kasten yaralama (TCK m.86)
• Taksirle yaralama (TCK m.89)
• Tehdit (TCK m.106/1)
• Konut dokunulmazlığını ihlal (TCK m.116)
• Basit hırsızlık (TCK m.141)
• Güveni kötüye kullanma (TCK m.155)
• Dolandırıcılık (TCK m.157)
• Mala zarar verme (TCK m.151)

Uzlaştırma Kapsamı Dışında Kalan Suçlar

CMK m.253/3 uyarınca, bazı suçlar nitelikleri gereği uzlaştırma kapsamı dışında tutulmuştur. Özellikle cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar ve ısrarlı takip suçu, mağdur üzerindeki etkileri nedeniyle uzlaştırma kapsamına alınmamıştır. Bunun yanında, kamu tüzel kişilerinin mağdur olduğu suçlarda da uzlaştırma uygulanamaz.

Uzlaştırma kapsamı dışında kalan diğer önemli suçlar:

• Nitelikli hırsızlık suçları (örneğin gece vakti hırsızlık)
• Kasten öldürme ve teşebbüs
• Cinsel saldırı ve cinsel istismar
• Kamu görevlisine karşı işlenen suçlar
• Devletin güvenliğine karşı suçlar

Birlikte İşlenen Suçlarda Uzlaştırma

Uzlaştırma kapsamındaki bir suçun, kapsam dışındaki başka bir suçla birlikte işlenmesi durumunda özel bir değerlendirme yapılması gerekir. Temel kural, uzlaştırma kapsamına girmeyen bir suçla birlikte işlenen suçların da uzlaştırma kapsamı dışında kalmasıdır.

Ancak Yargıtay 12. Ceza Dairesi'nin Y12CD-K.2022/8225 sayılı kararına göre, uzlaştırmaya tabi olmayan suçtan beraat edilmesi halinde, diğer suç için uzlaştırma yoluna gidilebilir. Bu karar, uzlaştırma kurumunun amacına uygun bir yorum getirmiştir.

Birlikte işlenen suçlarda dikkat edilmesi gereken diğer hususlar:

• Suçların mağdurlarının farklı olması durumunda, her suç için ayrı değerlendirme yapılmalıdır
• Uzlaştırma kapsamındaki suç için mağdurun şikayetinden vazgeçmesi, diğer suçları etkilemez
• Çok failli suçlarda, her fail için ayrı uzlaştırma değerlendirmesi yapılır
• Birden fazla mağdur varsa, tüm mağdurların uzlaşmayı kabul etmesi gerekir

Uzlaştırma kapsamına giren ve girmeyen suçların doğru belirlenmesi, ceza adaletinin etkin işleyişi açısından büyük önem taşır. Bu nedenle savcılık ve mahkemelerin, her somut olayda suçun niteliğini ve uzlaştırma koşullarını dikkatle değerlendirmesi gerekir. Özellikle birlikte işlenen suçlarda, Yargıtay içtihatları doğrultusunda hareket edilmeli ve mağdur hakları ile toplum yararı arasında adil bir denge kurulmalıdır.

Uzlaşmanın Sonuçları ve Hükümlüler Açısından Uzlaştırma

Uzlaşma Sağlanması Durumunda Hukuki Sonuçlar

Uzlaşma sağlandığında, tarafların anlaştığı edimin niteliğine göre farklı hukuki sonuçlar ortaya çıkar. CMK md.253/19 uyarınca, uzlaşma gerçekleştiğinde mağdurun aynı eylemden dolayı tazminat davası açma hakkı ortadan kalkar. Eğer daha önce açılmış bir tazminat davası varsa, bu davadan feragat edilmiş sayılır. Bu düzenleme, aynı konuda mükerrer davaların önüne geçmeyi amaçlar.

Soruşturma aşamasında uzlaşma sağlanıp edim derhal yerine getirilirse, Cumhuriyet savcısı kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verir. Edimin yerine getirilmesi ileri tarihe bırakılmışsa, kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilir. Bu durumda, edimin yerine getirilip getirilmediği takip edilir.

Uzlaşma Sağlanamaması Durumunda İşlem

Uzlaşma görüşmelerinin başarısızlıkla sonuçlanması halinde, normal ceza muhakemesi süreci devam eder. Soruşturma aşamasında, Cumhuriyet savcısı iddianame düzenleyerek kamu davası açar. CMK md.254/2 kapsamında, kovuşturma aşamasında uzlaşma sağlanamamışsa, mahkeme yargılamaya devam eder.

Önemli bir husus, uzlaşma görüşmeleri sırasında yapılan açıklamaların, daha sonraki soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde delil olarak kullanılamamasıdır. Bu gizlilik ilkesi, tarafların uzlaşma görüşmelerinde daha rahat ve açık iletişim kurabilmelerini sağlar.

Hükümlülerin Uzlaştırmadan Yararlanması

TCK md.7/2 hükmü gereğince, kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunan hükümlüler de uzlaştırma kurumundan yararlanabilir. Bu durumda, hükümlünün cezasının infazı durdurulur ve kendisi şartlı tahliye edilir. Uzlaştırma işlemleri için gerekli süre tanınır.

Hükümlüler için uzlaştırma süreci başlatıldığında:

• İnfaz kurumundan şartlı tahliye edilirler
• Uzlaştırma görüşmeleri için yeterli süre tanınır
• Uzlaşma sağlanırsa mahkûmiyet kararı ortadan kalkar
• Uzlaşma sağlanamazsa infaza kaldığı yerden devam edilir

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilen dosyalarda da uzlaştırma mümkündür. Denetim süresi içinde yeni bir suç işlenmesi halinde, mahkeme HAGB kararını kaldırmadan önce uzlaştırma yoluna gidebilir.

Uzlaştırma kurumunun en önemli özelliklerinden biri, verilen kararların adli sicile işlenmemesidir. Bu sayede, uzlaşma ile sonuçlanan olaylar kişinin sabıka kaydında yer almaz. Bu durum, özellikle ilk kez suç işleyen kişiler için topluma yeniden kazandırılma açısından büyük önem taşır.

Uzlaşma sonucunda verilen kararlar kesindir ve itiraz yolu kapalıdır. Ancak uzlaşma raporu, tarafların özgür iradesiyle verilip verilmediği ve hukuka uygunluk açısından mahkeme tarafından denetlenir. Bu denetim, uzlaştırma kurumunun kötüye kullanılmasını engeller ve tarafların haklarını korur.