Cezanın Ertelenmesi Nedir?

Türk Ceza Kanunu'nun 51. maddesi, hapis cezasının ertelenmesi ile ilgili hükümleri düzenlemektedir (TCK m.51). Cezanın ertelenmesi, mahkeme kararıyla verilen hapis cezasının infazının, belirli şartların sağlanması halinde bir deneme süresi için geri bırakılmasıdır.

Cezanın ertelenmesi, suç işleyen ve ceza alan kişinin, mahkemenin belirlediği deneme süresi boyunca "iyi halli" davranması koşuluyla, cezasının cezaevinde infaz edilmemesidir. Deneme süresinin sonunda kişi iyi halli davranışını sürdürmüşse, cezası infaz edilmiş sayılır.

Hapis Cezasının Ertelenmesi Şartları (TCK 51)

Hapis cezasının ertelenmesi, belirli koşulların karşılanması halinde mümkündür:

1)Mahkemece Hükmedilen Cezanın Hapis Cezası Olması

Ceza Ertelemesi kurumu, sadece hapis cezaları hakkında uygulanabilir. Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 51. maddesi sadece hapis cezalarının ertelenebileceğini öngördüğünden, adli para cezası ve güvenlik tedbirleri hakkında erteleme kararı verilemez.

Bu nedenle, bir suç için mahkeme tarafından verilen cezanın ertelenebilmesi için, hükmedilen cezanın mutlaka hapis cezası olması gerekir. Aksi takdirde, mahkeme kanuni engelden dolayı cezanın ertelenmesi hakkında karar veremez.

Örneğin, dolandırıcılık suçunun cezası TCK'nın 157. maddesinde düzenlenmiştir ve bir yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası olarak belirlenmiştir. Mahkeme, dolandırıcılık suçunu sabit görürse, sanık hakkında hem hapis hem de adli para cezası verecektir. Ancak, mahkeme sadece hapis cezasını erteleyebilir, adli para cezası hakkında erteleme kararı veremez.

Benzer şekilde, bir suç nedeniyle hükmedilen 1 yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır. Mahkeme, yargılama sonucunda hükmettiği 1 yıl veya daha az kısa süreli hapis cezalarını, adli para cezasına çevirebilir. Ancak, bu hapisten çevrilen adli para cezaları hakkında da cezanın ertelenmesi kararı verilemez.
 

2)Hükmedilen Hapis Cezasının 2 Yıl veya Daha Az Süreli Olması

Hapis Cezasının Ertelenmesi Şartları kapsamında, TCK 51 uyarınca, kişinin işlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreli hapis cezası alması halinde cezası ertelenebilir. Ancak, suçu işlerken 18 yaşından küçük veya 65 yaşından büyük olanlar için üç yıla kadar olan hapis cezaları da ertelenebilir (TCK m.51/1).

Mahkeme, hapis cezasının ertelenmesi için, öncelikle hükümlünün aldığı sonuç cezanın iki yıl veya daha az süreli olup olmadığını inceler. Sonuç ceza, mahkemenin yasal tüm artırım ve indirim nedenlerini uygulayarak verdiği nihai cezayı ifade eder.

Örneğin, hırsızlık suçu nedeniyle bir kişinin cezası belirlenirken, TCK m.142/1-a gereğince önce dört yıl hapis cezası verilir. Ancak, mağdurun zararı giderildiği için fail etkin pişmanlık hükümlerinden faydalanır ve bu nedenle ceza yarı yarıya indirilir. Ayrıca, takdiri indirim olarak ceza altıda bir oranında daha düşürülür. Bu durumda, hükmedilen sonuç ceza 1 yıl 8 ay hapis cezası olur. İki yıl veya daha az süreli olan bu sonuç ceza, hapis cezasının ertelenmesi için gerekli koşulu sağlar.

Mahkeme, birden fazla suç için hapis cezası vermişse, her suçun hapis cezası, erteleme koşullarını ayrı ayrı yerine getirip getirmediği açısından değerlendirilir. Başka bir deyişle, çoklu suç hallerinde cezalar toplanmaz, her suçun hapis cezası süresi erteleme koşulunu sağlıyor mu diye incelenir.

3)Sanığın Kasten İşlenmiş Bir Suçtan Üç Aydan Fazla Hapse Mahkum Edilmemiş Olması

TCK 51 uyarınca, cezanın ertelenmesi için aranan koşullardan biri de sanığın daha önce kasten işlenmiş bir suçtan üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olmasıdır. Bu koşul, sanığın geçmişteki suç geçmişini ve gelecekte suç işleme ihtimalini değerlendirmek için konulmuştur.

Taksirli Suçlar: Taksirle işlenen suçlar, yani kasıt olmadan meydana gelen eylemler, cezanın ertelenmesine engel teşkil etmez. Örneğin, TCK 85'e göre taksirle öldürme suçu nedeniyle verilen 5 yıl hapis cezası, sanığın daha sonra kasıtlı bir suçtan aldığı 2 yıl veya daha az hapis cezasının ertelenmesine engel olmaz.

Kasten İşlenen Suçlar: Ancak, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan 3 aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmiş olması, cezanın ertelenmesinin önünde bir engeldir. Kasten işlenen suçlar, sanığın eyleminin sonuçlarını bilerek ve isteyerek gerçekleştirdiği suçlardır.

3 Ay Sınırı: 3 ay sınırlaması, sanığın geçmişteki suç geçmişinin cezanın ertelenmesi sürecini etkileme derecesini belirlemek için kullanılmaktadır. Bu sınırlamanın amacı, sanığın geçmişteki suç geçmişinin önemli olup olmadığını ve gelecekte tekrar suç işleme riskini artırıp artırmadığını değerlendirmektir.

Diğer Ceza Türleri: Sanığın daha önce işlediği suç nedeniyle adli para cezası veya güvenlik tedbiri gibi hapis cezası dışındaki cezalara mahkum edilmesi, cezanın ertelenmesine engel değildir.

4)Sanığın Tekrar Suç İşlemeyeceği Kanaatinin Oluşması

Hapis cezasının ertelenmesi, cezanın suçlunun kişiliğine uygun hale getirilmesini sağlayan bir cezanın bireyselleştirilmesi biçimidir. Bu nedenle, kişinin yargılama sırasındaki tutum ve davranışları, suçu işlemede pişman olup olmadığı ve gelecekte tekrar suç işleyebileceğine dair şüpheler gibi hususlar göz önünde bulundurulur.

Hakim, sanığın tekrar suç işleyip işlemeyeceğine ilişkin kanaat oluştururken aşağıdaki kriterleri dikkate alır:

• Pişmanlık gösterme: Sanığın suçu işlediği için pişmanlık duyduğunu ifade etmesi veya bu doğrultuda telafi edici davranışlar sergilemesi, gelecekte suç işlemeyeceği yönünde olumlu bir göstergedir.
• Özür dileme: Sanığın duruşmada mağdurdan özür dilemesi, tekrar suç işlememeye dair bir işaret olarak yorumlanabilir.
• Geçmiş ve adli sicil kaydı: Sanığın geçmiş yaşantısı ve adli sicil kaydında herhangi bir olumsuzluk bulunmaması, tekrar suç işleme riskinin düşük olduğuna dair bir kanıttır.
• Olumsuz davranışların bulunmaması: Yargılama süreci veya öncesinde dosyaya yansıyan olumsuz davranışların olmaması, sanığın tekrar suç işleme eğilimi olmadığına işaret eder.
• Yargılamaya katılım: Sanığın duruşmalara ve duruşma dışı işlemlere katılması, olumlu bir davranış olarak değerlendirilir ve tekrar suç işleme riskinin azaldığını düşündürür.
• Kişilik: Sanığın duruşmada gösterdiği saygılı tutum ve davranışlar ile kişiliğinin olumlu yönleri, ceza erteleme kararı açısından olumlu kriterlerdir.

Hakimin bu kriterleri değerlendirmesi sübjektif olmamalı, somut delillere dayanmalı ve gerekçelendirmelidir. Sanığın tekerrür riski, olayla uyumlu bir şekilde ve soyut değil, sanığın kişiliğinde var olan somut nedenlere dayanarak belirlenmelidir (Y6CD-K.2018/3744).

5)Hapis Cezasının Ertelenmesi İçin Zararın Giderilmesi Şartı

TCK madde 51/2 gereğince, hapis cezasının ertelenebilmesi için mahkeme, suçtan dolayı mağdur veya kamuya verilen zararın sanık tarafından giderilmesi şartı koşabilir. Ancak, bu şartın aranması mahkemenin takdirindedir. Mahkeme, zararın giderilmesine gerek görmeden de cezanın ertelenmesine karar verebilir.

Mahkeme, zararın giderilmesi şartıyla erteleme kararı vermişse, sanık bu zararı giderinceye kadar cezasını cezaevinde çeker. Zarar giderildiğinde ise serbest bırakılır. Zararın giderilebilmesi için mahkemenin gerçek zarar miktarını tespit etmesi ve sanığın ödeme gücünü dikkate alması gerekir.

Mahkeme, zararın tazmin, aynen iade veya suçtan önceki hale getirilmesi şeklinde giderilmesine karar verebilir.

Tazmin: Sanık, mağdur veya kamunun maddi zararını para ödeyerek giderir.

Aynen İade: Sanık, suçun konusu olan şeyi mağdura veya kamuya aynen iade eder.

Suçtan Önceki Hale Getirme: Sanık, suçun konusu olan şeyi suçtan önceki haline getirir.

Önemli bir uyarı olarak, zararın giderilmesi şartı, doğrudan suçtan kaynaklanan ve ölçülebilir, belirlenebilir bir maddi zarar olması halinde aranır. Suçtan kaynaklanan bir maddi zarar yoksa mahkeme zararın giderilmesi şartı koyamaz.