Destekten yoksun kalma tazminatı, hukuka aykırı bir eylem sonucu hayatını kaybeden bir kişinin yakınlarının maddi ve manevi kayıplarını telafi etmek için talep edebileceği bir tazminat türüdür. Bu makalemizde, tazminatın kapsamı, şartları, hesaplanması ve ilgili yasal düzenlemeler ele alınmıştır. Ayrıca, Yargıtay kararları ve ilgili örnekler de incelenerek, konunun anlaşılması hedeflenmiştir.

Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Hakkında Genel Bilgiler

Destekten yoksun kalma tazminatı, Türk Borçlar Kanunu (TBK) çerçevesinde düzenlenen ve hukuka aykırı bir fiil sonucu hayatını kaybeden kişinin yakınlarının uğradığı zararların giderilmesini amaçlayan özel bir tazminat türüdür. Bu tazminat, TBK'nın 49. ve 53. maddelerinde detaylı olarak ele alınmıştır.

TBK Madde 49, kusurlu ve hukuka aykırı bir fiil nedeniyle başkasına zarar veren kişinin, bu zararı gidermekle yükümlü olduğunu düzenlerken, Madde 53 özellikle ölüm halinde ortaya çıkan zararların kapsamını belirlemektedir. Bu düzenlemeler, destekten yoksun kalma tazminatının temel hukuki dayanaklarını oluşturur.

Tazminat talebinde bulunabilecek kişiler konusunda kanun koyucu oldukça geniş bir çerçeve çizmiştir. Önemli bir husus olarak, tazminat talep edebilmek için akrabalık bağının bulunması şart değildir. Ölen kişiden düzenli olarak destek alan veya gelecekte destek alması kuvvetle muhtemel olan herkes, bu tazminatı talep edebilir. Bu yaklaşım, modern hukukun sosyal gerçeklikleri dikkate alan yapısını yansıtmaktadır.

Destek kavramı, yalnızca maddi yardımlarla sınırlı değildir. Maddi desteğin yanı sıra, manevi destek de tazminat kapsamında değerlendirilir. Örneğin:

• Düzenli parasal yardımlar
• Ev işlerinde sağlanan yardım
• Çocuk bakımı
• Düzenli ziyaretler
• Manevi ilgi ve alaka
• Gelecekte sağlanması muhtemel destekler

İspat yükümlülüğü konusunda dikkat çekici bir husus bulunmaktadır. Genel kural olarak, destekten yoksun kalma tazminatı talebinde bulunan kişi, destek ilişkisinin varlığını ispatlamakla yükümlüdür. Ancak bu kural mutlak değildir. Hayatın olağan akışına göre var olduğu kabul edilebilecek destek ilişkilerinde, ispat yükü hafifletilmiştir. Örneğin, bir ebeveynin çocuğuna veya bir çocuğun yaşlı ebeveynine destek olacağı varsayımı, hayatın olağan akışına uygun kabul edilir.

Tazminatın belirlenmesinde, ölen kişinin sağlayabileceği desteğin niteliği ve miktarı önem taşır. Bu değerlendirme yapılırken, ölenin yaşı, mesleği, gelir durumu, eğitim seviyesi ve destek verme potansiyeli gibi faktörler göz önünde bulundurulur. Ayrıca, destek ilişkisinin süreklilik arz etmesi veya gelecekte gerçekleşme ihtimalinin yüksek olması da değerlendirmede önemli kriterlerdir.

Destekten yoksun kalma tazminatı, salt bir maddi tazminat olmaktan öte, sosyal devlet ilkesinin ve hakkaniyet düşüncesinin bir yansıması olarak karşımıza çıkar. Bu nedenle, tazminatın hesaplanmasında matematiksel formüllerin yanı sıra, somut olayın özellikleri ve tarafların durumları da dikkate alınır. Bu yaklaşım, tazminatın amacına uygun şekilde belirlenmesini ve hakkaniyete uygun sonuçlar doğurmasını sağlar.

Tazminatın Kapsamı ve Hesaplanması

Destekten yoksun kalma tazminatının hesaplanması, çok yönlü ve detaylı bir değerlendirme sürecini gerektirir. Bu süreçte, ölen kişinin yaşamı boyunca sağlayabileceği muhtemel desteğin kapsamlı bir analizi yapılır. Tazminat miktarının belirlenmesinde, ölen kişinin mesleki kariyeri, gelir düzeyi ve aile içindeki rolü gibi birçok faktör göz önünde bulundurulur.

Hesaplamada Dikkate Alınan Faktörler

Mesleki Kariyer ve Gelir Potansiyeli Tazminat hesaplamasında öncelikle ölen kişinin mesleği ve çalışma hayatındaki konumu değerlendirilir. Bu değerlendirmede, kişinin mevcut geliri yanında, gelecekteki muhtemel kariyer gelişimi ve gelir artışı da dikkate alınır. Örneğin, genç bir profesyonelin kariyer basamaklarında ilerleyerek gelirinin artma potansiyeli veya bir işletme sahibinin işini büyütme olasılığı gibi faktörler hesaplamaya dahil edilir.

Aile İçi Roller ve Ev İçi Emek Tazminat hesaplamasında çoğunlukla göz ardı edilen ancak son derece önemli bir faktör, ölen kişinin aile içindeki rolü ve ev içi emeğidir. Bu kapsamda:

• Ev işlerinin yürütülmesi
• Çocukların bakımı ve eğitimi
• Yaşlı aile üyelerinin bakımı
• Bahçe bakımı, küçük tamiratlar gibi ev içi hizmetler

değerlendirmeye alınır. Yargıtay'ın yerleşik içtihatları, özellikle ev hanımlarının ev içi emeğinin ekonomik değerinin tazminat hesaplamasında dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır.

TRH-2010 Yaşam Tablosu ve Aktüeryal Hesaplamalar Tazminat hesaplamalarında TRH-2010 yaşam tablosu kullanılarak, kişinin muhtemel yaşam süresi belirlenir. Bu tablo, bilimsel verilere dayalı olarak kişinin yaşam beklentisini ortaya koyar ve tazminatın süresinin belirlenmesinde temel oluşturur. Aktüeryal hesaplamalar yapılırken:

• Kişinin muhtemel emeklilik yaşı
• Aktif çalışma dönemi
• Pasif dönem (emeklilik sonrası) gibi dönemler ayrı ayrı değerlendirilir.

Ekonomik Durum ve Muhtaçlık Kriteri Yargıtay'ın önemli kararlarından biri olan 1992 tarihli içtihadında belirtildiği üzere, destekten yoksun kalma tazminatında muhtaçlık şartı aranmaz. Bu, ekonomik durumu iyi olan kişilerin de tazminat talep edebileceği anlamına gelir. Çünkü tazminatın temelinde, ölen kişinin sağlayacağı muhtemel desteğin kaybı yatar.

Tazminat hesaplamasında kullanılan formüller ve yöntemler, düzenli olarak güncellenen Yargıtay içtihatları doğrultusunda şekillenir. Özellikle 1974 tarihli Yargıtay kararı, hesaplama yöntemlerinin temel prensiplerini belirlemiş ve sonraki kararlara emsal teşkil etmiştir. Bu kapsamda, tazminat miktarı belirlenirken gelecekteki olası ekonomik değişimler, enflasyon oranları ve yaşam standardındaki muhtemel değişiklikler de göz önünde bulundurulur.

Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Şartları

Destekten yoksun kalma tazminatının talep edilebilmesi için belirli hukuki şartların bir araya gelmesi gerekmektedir. Bu şartlar, tazminat talebinin temelini oluşturur ve mahkemelerce titizlikle incelenir.

Haksız fiilin varlığı, tazminat talebinin ilk ve en temel şartıdır. Hukuka aykırı bir eylem olmadan destekten yoksun kalma tazminatı talep edilemez. Bu fiil, kasıtlı veya ihmal sonucu gerçekleşmiş olabilir. Örneğin, trafik kazası, iş kazası, tıbbi hata veya herhangi bir şekilde gerçekleşen hukuka aykırı eylem sonucu meydana gelen ölüm halleri bu kapsamda değerlendirilir.

Tazminat talebinin ikinci önemli şartı, uygun nedensellik bağının bulunmasıdır. Haksız fiil ile ölüm arasında doğrudan bir ilişki bulunmalıdır. Bu ilişki, hayatın olağan akışına ve mantık kurallarına uygun olmalıdır. Örneğin, bir trafik kazasında yaralanan kişinin, aldığı yaralar nedeniyle hastanede tedavi görürken hayatını kaybetmesi durumunda, kaza ile ölüm arasındaki nedensellik bağı açıktır.

Fiilin kusurlu olması şartı, tazminat sorumluluğunun doğması için gerekli üçüncü temel unsurdur. Kusur, kast veya ihmal şeklinde ortaya çıkabilir. Failin davranışının hukuk düzenince kınanabilir olması ve zarar verici sonucu öngörebilecek durumda olması gerekir. Ancak bazı özel durumlarda, kusursuz sorumluluk halleri de söz konusu olabilir.

Tazminat talebinde önemli bir diğer husus zamanaşımı süreleridir. Türk Borçlar Kanunu'nun 72. maddesi uyarınca, tazminat istemi iki farklı süreye tabidir:

• Zarar ve tazminat yükümlüsünün öğrenildiği tarihten itibaren 2 yıllık süre
• Her halde fiilin gerçekleştiği tarihten itibaren 10 yıllık süre

Bu süreler hak düşürücü nitelikte olup, sürelerin geçirilmesi halinde tazminat talep hakkı ortadan kalkar. Zamanaşımı sürelerinin başlangıcı, ölüm tarihinden itibaren değil, zarar ve tazminat yükümlüsünün öğrenildiği tarihten itibaren başlar. Bu nedenle, hak sahiplerinin tazminat taleplerini bu süreler içinde yapmaları büyük önem taşır.

Destekten yoksun kalma tazminatı davalarında, davacılar yukarıda sayılan şartların varlığını ispat etmekle yükümlüdür. Ancak bazı durumlarda, özellikle hayatın olağan akışına uygun olan hallerde, mahkemeler fiili karinelerden yararlanabilir. Örneğin, bir anne-babanın çocuklarına destek olacağı veya eşlerin birbirlerine destek olacağı varsayımı, aksini gerektiren özel bir durum olmadıkça kabul edilir.

Destek Kavramının Detayları ve Yargıtay Kararlarının Rolü

Destekten yoksun kalma tazminatında "destek" kavramı, sadece maddi yardımlarla sınırlı olmayan geniş bir anlam taşımaktadır. Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, destek kavramı parasal yardımların yanı sıra manevi destekleri de kapsamaktadır. Bu manevi destekler arasında düzenli ziyaretler, ilgi gösterme, ev işlerine yardım, çocuk bakımı gibi eylemler yer almaktadır.

Yargıtay kararları, destek kavramının yorumlanmasında ve tazminat hesaplamalarında önemli bir rehber niteliğindedir. Özellikle son dönem kararlarında, desteğin çok yönlü değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi'nin 2021/7332 sayılı kararı, tazminat hesaplamalarında TRH 2010 yaşam tablosunun kullanılmasını zorunlu kılarak, hesaplamalarda standardizasyonu sağlamıştır. Bu karar, ölenin muhtemel yaşam süresinin belirlenmesinde bilimsel verilerin kullanılmasını öngörmektedir.

Destek tazminatı hesaplamalarında, ölenin aktif ve pasif çalışma dönemleri ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi'nin 2021/6967 sayılı kararında belirtildiği üzere, bakiye ömür ve aktif/pasif dönem hesaplamalarının eksik yapılması, kararın bozulma sebebi olarak görülmektedir. Bu karar, hesaplamaların detaylı ve titiz bir şekilde yapılması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun çeşitli kararlarında, destek kavramının geniş yorumlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Örneğin, ev hanımının ev işlerinde sağladığı katkı, çocukların gelecekte sağlayacağı muhtemel destek, hatta fiili birliktelik yaşayan kişilerin birbirlerine sağladıkları destek de tazminat hesaplamalarında dikkate alınmaktadır.

Tazminat hesaplamalarında dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biri de destekten yoksun kalanların sosyo-ekonomik durumlarıdır. Yargıtay kararları, destekten yoksun kalanların maddi durumunun iyi olmasının tazminat talep etme haklarını etkilemeyeceğini açıkça belirtmektedir. Ayrıca, desteğin düzenli bir gelirinin olmaması da tazminat talebine engel değildir.

Son yıllarda Yargıtay kararlarında, özellikle ev içi emeğin değerlendirilmesi konusunda önemli gelişmeler yaşanmıştır. Ev hanımlarının veya ev işlerine katkı sağlayan aile bireylerinin kaybı durumunda, bu hizmetlerin profesyonel hizmet bedelleri üzerinden değerlendirilmesi gerektiği kabul edilmektedir.

Destekten yoksun kalma tazminatı, hukuk sistemimizde önemli bir yere sahip olup, Yargıtay kararlarıyla sürekli gelişen ve şekillenen bir alandır. Bu tazminat türü, sadece maddi kayıpları değil, aile içi ilişkilerin ve manevi desteğin değerini de korumayı amaçlamaktadır. Yargıtay'ın içtihatları, tazminat hesaplamalarında bilimsel verilerin kullanılması, hesaplamaların detaylı yapılması ve destek kavramının geniş yorumlanması konularında hukuk uygulayıcılarına yol göstermeye devam etmektedir.