İkinci el araç satın alırken veya satarken, potansiyel ayıplar ve tarafların sorumlulukları hakkında bilgi sahibi olmak büyük önem taşımaktadır. Bu makale, ayıplı araç satışlarında satıcının sorumluluğu ve alıcının haklarını detaylı bir şekilde ele alarak, hukuki süreçlerde dikkat edilmesi gereken noktaları vurguluyor.

Ayıp Kavramı ve Türleri

İkinci el araç satışlarında, satılan aracın niteliklerinde veya kullanım amacına uygunluğunda eksiklik bulunması durumu hukuken ayıp olarak tanımlanmaktadır. Türk Borçlar Kanunu kapsamında ayıp, satıcının vaat ettiği veya alıcının makul olarak bekleyebileceği niteliklerin bulunmaması durumunu ifade eder.

Ayıp kavramı, hukuki açıdan iki temel kategoride değerlendirilmektedir: açık (görünür) ayıplar ve gizli ayıplar. Açık ayıplar, alıcının normal bir inceleme ile fark edebileceği, gözle görülebilen veya basit bir kontrolle tespit edilebilen eksikliklerdir. Örneğin, aracın kaportasındaki çizikler, boya hasarları veya iç döşemedeki yırtıklar açık ayıp kategorisinde değerlendirilir.

Gizli ayıplar ise normal bir inceleme ile fark edilemeyen, ancak zaman içerisinde ortaya çıkan eksikliklerdir. Motor arızaları, şanzıman problemleri veya elektronik sistem sorunları genellikle gizli ayıp olarak kabul edilir. Bu tür ayıpların tespiti çoğunlukla teknik inceleme veya kullanım sürecinde mümkün olmaktadır.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 219. maddesi, satıcının ayıptan doğan sorumluluğunun kapsamını detaylı şekilde düzenlemektedir. Bu maddeye göre satıcı:

• Bildirdiği niteliklerin bulunmamasından
• Aracın niteliğini veya niteliğini etkileyen niceliğine aykırı durumlardan
• Kullanım amacı bakımından değerini azaltan eksikliklerden
• Alıcının makul beklentilerini karşılamayan durumlardan sorumludur

Kanun, ayıpların bildirilmesi konusunda da önemli düzenlemeler getirmektedir. TBK madde 223 uyarınca, alıcı açık ayıpları uygun süre içinde, gizli ayıpları ise tespit ettiği anda derhal satıcıya bildirmekle yükümlüdür. Bu bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi durumunda, alıcı aracı mevcut ayıplarıyla birlikte kabul etmiş sayılır.

Ayıplar aynı zamanda maddi, ekonomik ve hukuki olmak üzere üç farklı boyutta değerlendirilir. Maddi ayıplar aracın fiziksel durumuna, ekonomik ayıplar değerine, hukuki ayıplar ise yasal kullanım ve tasarruf yetkisine ilişkin eksiklikleri kapsar. Örneğin, aracın ruhsatındaki bir problem hukuki ayıp olarak değerlendirilirken, yakıt tüketiminin belirtilenden fazla olması ekonomik ayıp kategorisinde yer alır.

Satıcının sorumluluğu, aracın teslim anındaki durumuna göre belirlenir. Özellikle ikinci el araçlarda, normal kullanımdan kaynaklanan yıpranma ve eskime ayıp olarak değerlendirilmez. Ancak, aracın yaşı ve kilometresi göz önüne alındığında beklenmeyen veya olağan dışı problemler ayıp kapsamında değerlendirilir.

Ayıp kavramının değerlendirilmesinde, aracın satış bedeli, yaşı, kilometresi ve genel durumu gibi objektif kriterler dikkate alınır. Bu değerlendirme, her somut olayın özelliklerine göre yapılır ve gerektiğinde teknik bilirkişi incelemesi ile desteklenir.

Yargıtay Kararları ve Uygulamalar

İkinci el araç satışlarında ayıplı mal konusundaki uyuşmazlıklar, Yargıtay'ın çeşitli kararlarıyla içtihat oluşturmasına neden olmuştur. Bu kararlar, hem satıcıların sorumluluklarını hem de alıcıların haklarını netleştiren önemli hukuki dayanak noktaları oluşturmaktadır.

Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2016/20032 E. ve 2019/10129 K. sayılı kararı, ayıp bildiriminin zamanlaması konusunda önemli bir içtihat oluşturmaktadır. Bu kararda Yüksek Mahkeme, alıcının tespit ettiği ayıpları derhal bildirmekle yükümlü olduğunu vurgulamıştır. Özellikle gizli ayıpların, dava zamanaşımı süresi içerisinde tespit edildiği anda derhal bildirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bu bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi durumunda, alıcının aracı mevcut ayıplarıyla birlikte kabul etmiş sayılacağı hükme bağlanmıştır.

Satıcının sorumluluğunun kapsamını belirleyen önemli bir diğer karar ise Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2016/4472 E. ve 2018/6303 K. sayılı kararıdır. Bu kararda mahkeme, satıcının aracın ayıplarından haberdar olmamasının, sorumluluğunu ortadan kaldırmayacağını açıkça ortaya koymuştur. Bu karar, satıcıların "ayıptan haberim yoktu" savunmasının geçersiz olduğunu ve objektif sorumluluk ilkesinin geçerli olduğunu vurgulamaktadır.

Alıcının inceleme yükümlülüğü konusunda ise Yargıtay 13. Hukuk Dairesi'nin 2016/26690 E. ve 2019/9299 K. sayılı kararı emsal teşkil etmektedir. Bu kararda mahkeme, alıcının araç hakkında detaylı bir inceleme yapma zorunluluğunun bulunmadığını belirtmiştir. Aksine, satıcının aracın ayıplı olduğunu alıcıya bildirme yükümlülüğü olduğu vurgulanmıştır. Bu karar, satış sürecinde dürüstlük kuralının ve satıcının bilgilendirme yükümlülüğünün önemini ortaya koymaktadır.

Yargıtay'ın bu kararları ışığında, ikinci el araç satışlarında şu hususlar önem kazanmaktadır:

• Ayıp tespiti yapıldığında derhal bildirim yapılmalıdır
• Satıcının ayıptan haberdar olmaması sorumluluğunu ortadan kaldırmaz
• Alıcının detaylı inceleme yapma zorunluluğu yoktur, ancak satıcının bilgilendirme yükümlülüğü vardır
• Gizli ayıpların bildiriminde zamanaşımı süresi içinde hareket edilmelidir

Bu kararlar, özellikle ikinci el araç piyasasında sıkça karşılaşılan uyuşmazlıkların çözümünde yol gösterici niteliktedir. Mahkemeler, somut olayları değerlendirirken bu içtihatları göz önünde bulundurarak, alıcı ve satıcı arasındaki hak ve yükümlülük dengesini korumaya çalışmaktadır. Özellikle ayıp bildiriminin zamanında yapılması ve satıcının bilgilendirme yükümlülüğünü yerine getirmesi, uyuşmazlıkların çözümünde belirleyici faktörler olarak öne çıkmaktadır.

Yargıtay'ın bu içtihatları, satış sözleşmelerinde tarafların hak ve yükümlülüklerini belirlerken, dürüstlük kuralı ve iyi niyet ilkelerinin esas alınması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu kararlar, ikinci el araç satışlarında hem alıcıların hem de satıcıların haklarını korumaya yönelik dengeli bir yaklaşım sergilemektedir.

Alıcının Seçimlik Hakları ve İspat Yükümlülüğü

İkinci el araç alım satımında, alıcının hakları ve ispat yükümlülüğü konusu, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu'nun 227. maddesi kapsamında düzenlenmiştir. Bu düzenleme, alıcıya ayıplı mal durumunda önemli haklar tanımakta ve hukuki güvence sağlamaktadır.

Alıcının Seçimlik Hakları

TBK 227. madde uyarınca, ayıplı mal tesliminde alıcı dört temel seçimlik hakka sahiptir:

• Sözleşmeden dönme ve ödediği bedelin iadesi
• Satış bedelinden ayıp oranında indirim talep etme
• Ücretsiz onarım isteme
• Ayıpsız benzeri ile değiştirme talep etme

Bu hakların kullanımında alıcı serbesttir, ancak seçilen hakkın orantılılık ilkesine uygun olması gerekmektedir. Örneğin, küçük bir ayıp için doğrudan sözleşmeden dönme hakkının kullanılması, dürüstlük kuralına aykırı olabilir.

İspat Yükümlülüğü ve Önemli Noktalar

Ayıplı araç davalarında ispat yükümlülüğü konusu büyük önem taşımaktadır. Alıcı, ayıpları satıcıya bildirdiğini ispatlamakla yükümlüdür. Bu bildirim, noter kanalıyla, iadeli taahhütlü mektupla veya güvenli elektronik imza kullanılarak yapılabilir. Bildirimin yazılı olarak yapılması ve delillendirilmesi, olası bir dava sürecinde alıcının lehine olacaktır.

Satıcı tarafından bakıldığında ise, aracın ayıplarının alıcıya bildirildiği veya alıcının bu ayıpları bildiği iddia ediliyorsa, bu durumun ispatı satıcıya aittir. Bu noktada yazılı belgeler, ekspertiz raporları ve tanık beyanları önem kazanmaktadır.

Araç İnceleme Yükümlülüğü ve Hukuki Durum

Önemli bir husus olarak, alıcının araç hakkında detaylı inceleme yapma yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bu durum, Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarıyla da desteklenmektedir. Satıcı, sattığı aracın ayıplarından sorumludur ve bu sorumluluk, alıcının inceleme yapıp yapmadığından bağımsızdır.

Seçimlik hakların kullanımında dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da zamanaşımı süreleridir. Ayıp bildiriminin zamanında yapılması ve seçimlik hakların yasal süreler içinde kullanılması gerekmektedir. Aksi takdirde, alıcı bu haklarını kaybedebilir.

Alıcının haklarını kullanırken izleyeceği yol da önemlidir. Öncelikle ayıbın tespiti ve belgelendirilmesi, ardından satıcıya bildirim yapılması ve seçimlik hakkın kullanılacağının belirtilmesi gerekir. Bu süreçte profesyonel bir ekspertiz raporu almak ve hukuki destek almak, alıcının haklarını koruma açısından önemlidir.

Satıcının ayıptan sorumluluğu, aracın teslim anındaki durumuna göre belirlenir. Ancak gizli ayıplar söz konusu olduğunda, bu ayıpların sonradan ortaya çıkması durumunda da satıcının sorumluluğu devam eder. Bu nedenle alıcının, aracı teslim aldıktan sonra da dikkatli olması ve olası ayıpları zamanında bildirmesi önem taşır.

İkinci El Araç Satışlarındaki Garanti ve Yönetmelikler

İkinci el araç satışlarında garanti ve yasal düzenlemeler, satıcının türüne göre farklılık göstermektedir. Bu düzenlemeler, alıcıların haklarını korumak ve piyasada güven ortamı oluşturmak amacıyla oluşturulmuştur. 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK), özellikle ticari satıcılar için temel yasal çerçeveyi belirlemektedir.

Ticari satıcılar (galericiler ve bayiler) için getirilen düzenlemeler, tüketicilerin korunmasını daha kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. İkinci El Motorlu Kara Taşıtlarının Ticareti Hakkında Yönetmelik, bu alandaki en önemli düzenlemelerden biridir. Yönetmeliğin 15. maddesi, ikinci el araçlar için önemli garanti düzenlemeleri getirmektedir. Buna göre, otomobil ve arazi taşıtlarının motor, şanzıman, diferansiyel, fren sistemi, direksiyon sistemi, süspansiyon sistemi ve elektrik sistemi gibi temel parçaları 3 ay veya 5.000 kilometre garanti kapsamındadır.

Garanti kapsamında ortaya çıkan arızaların giderilmesi konusunda da net bir süre belirlenmiştir. Ticari satıcılar, garanti kapsamındaki arızaları 45 iş günü içerisinde gidermekle yükümlüdür. Bu sürenin aşılması durumunda, tüketicinin yasal hakları devreye girmektedir. Ayrıca, garanti süresi içerisinde yapılan onarımlar sırasında geçen süre, garanti süresine eklenmektedir.

Bireysel satıcılar için ise farklı bir yasal çerçeve söz konusudur. Bu satışlarda Türk Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır ve ayıplı mal nedeniyle açılacak davalar için 2 yıllık zamanaşımı süresi geçerlidir. Bu süre, TKHK'nın 12. maddesinde açıkça belirtilmiştir. Bireysel satıcılar için garanti yükümlülüğü bulunmamakla birlikte, satış sırasında beyan ettikleri niteliklerden sorumludurlar.

Yönetmelik ayrıca, satış öncesi ve sonrası hizmetler konusunda da düzenlemeler getirmektedir. Ticari satıcılar:

• Araç için detaylı ekspertiz raporu hazırlatmak
• Alıcıya aracın geçmiş kayıtları hakkında bilgi vermek
• Kilometre bilgisinin doğruluğunu teyit etmek
• Garanti belgesi düzenlemek

gibi yükümlülükleri yerine getirmek zorundadır.

İkinci el araç piyasasında güvenli alışverişin sağlanması için getirilen bu düzenlemeler, hem alıcıyı hem de satıcıyı korumayı amaçlamaktadır. Özellikle ticari satıcılar için getirilen garanti yükümlülükleri ve standart uygulamalar, piyasada şeffaflığı artırmakta ve tüketici güvenini sağlamaktadır.

Bu makalede ele aldığımız konular, ikinci el araç alım satımında tarafların hak ve sorumluluklarını detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır. Ayıp kavramından başlayarak, Yargıtay kararları, alıcının seçimlik hakları ve garanti düzenlemelerine kadar uzanan bu kapsamlı inceleme, hem alıcıların hem de satıcıların hukuki pozisyonlarını daha iyi anlamalarına yardımcı olmaktadır. İkinci el araç piyasasında yaşanabilecek sorunların önlenmesi ve çözümü için, bu yasal düzenlemelerin ve uygulamaların iyi bilinmesi büyük önem taşımaktadır.